Up Arrow
Back to top
Mā te whenua e whanake ai te whānau
Rapua Tupu.nz
Reo: English | Māori
Reo: English | Māori

Mō ngā whenua Māori o Aotearoa

Ngā whakahaere mō te mana pupuri o te whenua Māori i tēnei rā

He take matatini ngā whakahaere mō te mana pupuri o te whenua Māori — he tini pea ngā tāngata e whai pānga ana ki te whenua, he mārō ngā ture me ngā tukanga e pā ana ki te whakawhitinga o te whenua Māori ki tangata kē.

Ngā kaitiaki whenua o mua

Kei raro te nuinga o te whenua Māori i te mana pupuri o te tokomaha i tēnei rā, heoi, he paku rerekē ngā whakaritenga ki ērā o ngā rā o mua.

I mua i te taenga mai o te Pākehā, nō ō tātou iwi, ō tātou hapū, o tātou whānau hoki tō tātou hononga ki te whenua  – nō te rōpū te mana whakahaere o te whenua.

Kua ahu mai te tikanga o te "mana pupuri" i te ao Pākehā, nā tērā tikanga, kua tino rerekē ngā whakahaere i tēnei rā. Nō te putanga o ngā taitara takitahi mō ngā poraka whenua i te Karauna, ka puta hoki te whakatau kia whakamanahia ngā ingoa 10 anake hei kaipupuri whenua. Nā tēnā āhuatanga, ka rerekē ngā hononga o ngā hapū ki te whenua, koia hoki tētahi o ngā take maha kua whakawehewehea te nuinga o tātou i ō tātou whenua tīpuna.

He hītori o te whenua Māori

Te mana pupuri whenua i tēnei rā

I ēnei rā, kua whakatūria tētahi "pūnaha hea" hei whakahaere i te mana pupuri o te tokomaha, arā, ka whakawhiwhia ngā whānau e whai pānga ana ki tētahi poraka whenua ki ētahi "hea". He āhua rite ki ngā hea o tētahi pakihi, ehara i te mea nō te tangata kotahi te mana pupuri o te pakihi, he mea pupuri kē nā ngā kaipupuri hea.

Ka mate ana tētahi kaipupuri hea, ka tukuna ā rātou pānga, ā rātou hea rānei ki ō rātou uri. Nā, ka huri ngā tau, ka piki haere te nui o ngā kaipupuri hea o tētahi poraka whenua. E hia rau ngā kaipupuri hea o ētahi poraka whenua.

Nā te tini o ngā kaipupuri, he uaua te whiriwhiri take mō te whenua, heoi anō, ka puta hoki te huhua o ngā pūkenga me ngā mōhiotanga.

Te tuku i te mana pupuri

Kei te Kōti Whenua Māori ngā kōrero mō ngā pānga whenua o ngā whānau  e pā ana ki ngā poraka whenua Māori. Mēnā kei a rātou tō ingoa hei kaipupuri whenua, ka taea e koe te kuhu atu ki ngā whakahaere ōkawa, ki te pōti mō ngā take e pā ana ki te whenua, ki te whiwhi hoki i ngā pūtea moni, me he hua moni ō taua whenua.

Mēnā kei te hiahia koe ki te tini i ngā ingoa ki runga i te rārangi kaipupuri whenua Māori me tono atu ki te Kōti Whenua Māori ki te:

Ngā momo whakahaere

Mēnā he tokomaha ngā kaipupuri o te whenua, he āwhina nui te whakatū i tētahi rōpū ki te whakahaere i te whenua, ki te whakaputa whakatau hoki mā ngā kaipupuri katoa.

He nui ngā momo whakahaere, arā:

  • ngā rōpū kaitiaki whenua, pērā i ērā o ahu whenua
  • ngā kāporeihana Māori
  • ngā whenua rāhui, pērā i ngā marae, i ngā tauranga ika, i ngā urupā rānei.

Ngā momo whakahaere

Tukua atu

Ngā whakahaere mō te mana pupuri o te whenua Māori i tēnei rā — Kape matihiko [PDF 1.4MB]

Ngā whakahaere mō te mana pupuri o te whenua Māori i tēnei rā — Kia tāia ki te pepa [PDF 207KB]